मधुमेह (Diabetes) हा आजच्या आधुनिक जीवनशैलीतील सर्वाधिक आढळणारा आजार आहे. भारतात सुमारे 77 दशलक्षांहून अधिक लोक मधुमेहग्रस्त आहेत आणि त्यामुळे भारताला Diabetes Capital of the World म्हटले जाते.
मधुमेह लक्षणे वेळेत ओळखली नाहीत तर हा आजार हळूहळू गंभीर होऊन हृदयविकार, मूत्रपिंडाचे आजार, डोळ्यांचे विकार आणि नसांवर परिणाम करू शकतो. त्यामुळे मधुमेह नियंत्रण ही आजच्या काळाची मोठी गरज आहे.
मधुमेह म्हणजे काय?
मधुमेह हा एक चयापचय विकार (Metabolic Disorder) आहे. या आजारात शरीरात पुरेशी इन्सुलिन (Insulin) तयार होत नाही किंवा शरीरातील पेशी (Cells) इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाहीत. परिणामी रक्तातील साखर (Blood Sugar Level) वाढते आणि यालाच मधुमेह (Diabetes) म्हणतात.
मधुमेहाचे प्रकार
1. टाईप 1 मधुमेह (Type 1 Diabetes):
शरीरात इन्सुलिन तयार होत नाही.
रुग्णांना बाहेरून इन्सुलिन घ्यावे लागते.
2. टाईप 2 मधुमेह (Type 2 Diabetes):
सर्वाधिक आढळणारा प्रकार.
इन्सुलिन प्रतिकार (Insulin Resistance) होतो.
चुकीचा आहार, लठ्ठपणा, व्यायामाचा अभाव ही कारणे आहेत.
3. गर्भावस्थेतील मधुमेह (Gestational Diabetes):
गर्भवती महिलांमध्ये दिसतो.
भविष्यात Type 2 Diabetes चा धोका वाढतो.
4. प्रिडायबिटीस (Prediabetes):
सुरुवातीचा टप्पा.
रक्तातील साखर जास्त पण मधुमेहाइतकी गंभीर नसते.
मधुमेहाची कारणे
अनुवांशिक कारणे (Genetic Factors)
असंतुलित आहार (Unhealthy Diet)
लठ्ठपणा (Obesity)
व्यायामाचा अभाव (Lack of Exercise)
ताणतणाव (Stress)
धूम्रपान व मद्यपान (Smoking & Alcohol)
मधुमेहाची लक्षणे
वारंवार लघवी होणे
जास्त तहान लागणे
जास्त भूक लागणे
वजन अचानक कमी होणे
थकवा येणे
दृष्टी धूसर होणे
जखमा हळू भरून येणे
हातपाय सुन्न होणे
मधुमेहामुळे होणारे दुष्परिणाम
1. हृदयविकार (Heart Diseases)
2. मूत्रपिंडाचे आजार (Kidney Failure)
3. डोळ्यांचे विकार (Retinopathy)
4. नर्व्हस सिस्टीम विकार (Neuropathy)
5. पायांचे विकार (Foot Problems)
6. उच्च रक्तदाब व कोलेस्ट्रॉल
मधुमेह आहार
साखर कमी करावी.
ज्वारी, बाजरी, ओट्स, गहू वापरावा.
भाज्या, सूप, सॅलड आहारात घ्यावे.
प्रोटीनयुक्त पदार्थ – डाळी, अंडी, मासे.
तेलकट, तळलेले पदार्थ टाळावेत.
भरपूर पाणी प्यावे.
मधुमेह नियंत्रणासाठी जीवनशैली
1. दररोज व्यायाम करणे.
2. योगा व प्राणायाम.
3. ताण कमी करणे.
4. योग्य वजन राखणे.
5. नियमित रक्त तपासणी करणे.
मधुमेह उपाय: घरगुती आणि आयुर्वेदिक उपचार
मेथीदाणे पाण्यात भिजवून खाणे.
कारल्याचा रस पिणे.
दालचिनी पावडर सेवन.
जामुन बी पावडर.
गुळवेल, आळं, लसूण, हळद यांचा वापर.
मधुमेह तपासणी
उपाशी रक्त तपासणी (FBS)
जेवल्यानंतर रक्त तपासणी (PPBS)
HbA1c टेस्ट
OGTT टेस्ट
मधुमेह उपचार
औषधे (Medication)
इन्सुलिन थेरपी
आहार नियंत्रण
व्यायाम थेरपी
बॅरिअाट्रिक सर्जरी (विशेष प्रकरणात)
मधुमेह टाळण्यासाठी उपाय
संतुलित आहार घेणे.
लठ्ठपणा टाळणे.
व्यायाम व योगा करणे.
पुरेशी झोप घेणे.
धूम्रपान व मद्यपान टाळणे.
नियमित हेल्थ चेकअप.
निष्कर्ष (Conclusion)
मधुमेह हा आजार बरा न होणारा असला तरी तो पूर्णपणे नियंत्रणात ठेवता येणारा (Diabetes Management in Marathi) आहे. योग्य आहार, व्यायाम, औषधे आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यास रुग्ण निरोगी आयुष्य जगू शकतो.
मधुमेह टाळण्यासाठीच नव्हे तर नियंत्रणासाठीही मधुमेह उपाय आणि जीवनशैलीतले बदल महत्त्वाचे आहेत.