प्रस्तावना (Introduction)
लहान बाळाचे आरोग्य आणि आहार हे त्यांच्या संपूर्ण विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते. शून्य ते पाच वर्षे वयोगटातील बाळाची योग्य काळजी, संतुलित आहार, लसीकरण, वजन व्यवस्थापन आणि मनोविकास यावर विशेष लक्ष दिले पाहिजे. या लेखात आपण या सर्व बाबींवर सविस्तर मार्गदर्शन पाहणार आहोत.
१. लहान बाळाचे आरोग्य (Child Health)
लहान बाळाचे आरोग्य चांगले ठेवण्यासाठी नियमित वैद्यकीय तपासणी आवश्यक आहे.
वेळेवर टीकाकरण (Immunization) करणे आवश्यक आहे.
बाळाचे शरीर व मन दोन्ही तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी साफसफाईची काळजी घेणे गरजेचे.
संसर्गजन्य आजारापासून बाळाचे संरक्षण करण्यासाठी सतर्कता.
२. वयोगटानुसार वजन (Age-specific Weight)
वय (Age) सरासरी वजन (Average Weight)
0-6 महिने 4.5 – 7 किलोग्राम
6-12 महिने 7 – 10 किलोग्राम
1-2 वर्षे 10 – 12 किलोग्राम
2-3 वर्षे 12 – 14 किलोग्राम
3-5 वर्षे 14 – 18 किलोग्राम
महत्वाची टीप: वजन फक्त एक मार्गदर्शक आहे. प्रत्येक बाळाची वाढ वेगळी असू शकते, परंतु नियमित डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार नियंत्रण ठेवणे गरजेचे आहे.
लहान मुलांचे सरासरी वजन, बालवाढ मापन, वयाप्रमाणे वजन
३. पूरक आहार व संतुलित आहार (Supplementary & Balanced Diet)
0-6 महिने:
फक्त स्तनपान (Mother’s Milk) – सर्व पोषण घटक मिळतील.
6-12 महिने:
स्तनपान चालू ठेवावे.
सुपाच्य खिचडी, फळांचे प्युरी (सफरचंद, केळी), भाजीपाला प्युरी सुरुवातीला दिले जावे.
1-3 वर्षे:
दूध, दलिया, फळे, भाज्या, अन्नधान्य, थोडेसे प्रथिने (डाळी, अंडी).
साखर व जास्त तेल यांचा कमी वापर.
3-5 वर्षे:
संपूर्ण आहार: तांदूळ, डाळ, फळे, भाज्या, दूध, पनीर, अंडी, सोयाबीन इत्यादी.
वेळेवर तीन वेळचे जेवण + दोन लहान स्नॅक्स.
पूरक आहाराची काळजी:
अतिरिक्त वसायुक्त पदार्थ, जंक फूड, साखरयुक्त पदार्थ व कँडीज टाळाव्या.
ताजे फळे व भाज्या देणे आवश्यक.
पाणी भरपूर द्यावे (1-1.5 लिटर दररोज).
४. लसीकरण (Immunization)
वय (Age) लस (Vaccine)
जन्मानंतर BCG, Hepatitis B
6 आठवडे ते 6 महिने DPT, OPV, Hepatitis B, Hib
9 महिने Measles, MMR
12-15 महिने Hepatitis A, Varicella
18 महिने DPT Booster
2-5 वर्षे Annual Influenza Vaccine (as per doctor’s advice)
टीकाकरणामुळे बाळाला पोलिओ, डिप्थीरिया, टिटॅनस, काश्मीर, हेपाटायटिस, मीजल्ससारख्या गंभीर आजारांपासून संरक्षण मिळते.
५. लहान बाळाची योग्य काळजी (Child Care Tips)
स्वच्छता – हात व पाय धुणे, स्वच्छ कपडे वापरणे.
नियमित झोपेचे वेळापत्रक – दररोज 10-12 तास झोप.
खेळ व शारीरिक व्यायाम – मनोविकास आणि शरीरसुधारणेसाठी खेळ फार महत्त्वाचा.
सामाजिक व मानसिक संवाद – मुलांना बोलण्याची, विचारण्याची सवय लावा.
सुरक्षित वातावरण – कोठेही धारदार वस्तू, जळजळ पदार्थ लहान मुलांच्या पोहोचेतून दूर ठेवा.
निष्कर्ष (Conclusion)
शून्य ते पाच वर्ष वयोगटातील लहान बाळाची योग्य काळजी घेणे, संतुलित आहार देणे, वेळेवर लसीकरण करणे, वजन व आरोग्याचे नियंत्रण राखणे व सुरक्षित व आनंदी वातावरण उपलब्ध करून देणे हे त्याच्या उज्ज्वल भविष्याचे पाया घालते. पालकांनी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा, नियमित तपासण्या कराव्यात व योग्य पोषण घटकांचा समावेश असलेला आहार निश्चित करावा.