प्राचीन भारताचा इतिहास:
सिंधू संस्कृतीचे अवशेष सापडलेली स्थळे –
• हडप्पा: पश्चिम पंजाब-पाकिस्तान
रोपर : पंजाब
• मोहेंजोदारो: सिंध प्रांत, पाकिस्तान
कालीबंगन: राजस्थान
• सिंधू संस्कृतीचे शोध लावणारे आद्य संशोधक :
1) दयाराम सहानी, हडप्पा (1921).
२) राखलदास बॅनर्जी, मोहेंजोदारो (1922).
*Period of Indus civilization सिंधू संस्कृतीचा कालखंड :
सिंधू संस्कृतीचा कालखंड इ. स. पूर्व 2700 ते इ. स. 1500 पर्यंत मान जातो.
*Expansion of Indus Civilization सिंधू संस्कृतीचा विस्तार :
पाकिस्तानातील पंजाब, सिंध प्रांतापासून ते दक्षिणेस महाराष्ट्रापर्यंत व उन उत्तर प्रदेशापर्यंत.
*Urban Planning in the Indus Civilization सिंधू संस्कृतीची नगररचना :
उत्खननात सिंधू संस्कृतीची नगररचना प्रगत व योजनाबद्ध आढळली आहे शहराच्या संरक्षणासाठी सभोवार तटबंदी होती.
*Roads of Indus civilization सिंधू संस्कृतीतील रस्ते :
सिंधू संस्कृतीच्या अवशेषावरून सिंधू संस्कृती ही नागरी संस्कृती होती यानं साक्ष पटते. रस्ते रुंद व सरळ होते. सार्वजनिक वाहतूक व दळणवळणास अडथळे आणणारे असे रस्ते होते. रस्त्याची रुंदी 14 फुटांपासून 33 फुटांपर्यंत होती. प्रत्येक गल्लीत एक सार्वजनिक विहीर असे.
*Drainage system in Indus civilization सांडपाण्याची व्यवस्था :
सिंधू संस्कृतीतील नगरांचे एक महत्वाचे वैशिष्ट्य म्हणाने भुयारी गटारांची वस्था होय. प्रत्येक रस्त्याच्या बाजूस विटांनी बांधलेली गटाने आढळतात. लहान गांचे सांडपाणी मोठ्या गटात सोडण्याची व्यवस्था असे. गाळ साचू नये म्हणून ये-मध्ये खट्टे असत. गटारे साफ करण्याची व्यवस्था असे.
*Buildings of Indus civilization सिंधू संस्कृतीतील इमारती :
सिंधू संस्कृतीतील इमारतींचे मुख्य तीन प्रकार पडतात. (१) राहाण्याची घरे, २) मोठ्या इमारती (३) सार्वजनिक स्नानगृहे, राहण्याची घरे बांधताना सोयी व च्छता याची पूर्ण काळजी घेतली जाई. मध्यभागी चौक सभोवती खोल्या अशी वस्था असे. स्नानगृह, स्वयंपाकघर, कोठीची खोली, विहीर, नोकरांची खोली यादी सुविधा असे. मोठ्या इमारती 80 फूट लांब व 80 फूट रुंदीच्या भागृहासारख्या आहेत. याशिवाय 180 फूट लांब व 108 फूट रुंद असे हास्नानगृह आढळते. मध्यभागी तलाव आणि कपडे बदलण्यासाठी सभोवती पल्या असत.
*Diet of Indus civilization आहार :
बार्ली, गहू, तांदूळ इत्यादी धान्याबरोबरच बैल, बकरे, डुक्कर, बड्या, कासव, घार आणि बदके या प्राण्यांच्या मांसाचा उपयोग अन्न म्हणून न असे.
*Animals in Indus civilization प्राणी :
गाय, बैल, म्हैस, रेडा, मेंढी, हत्ती, डुक्कर, उंट, सिंह, घोडा, य, माकड, गाढव, कुत्रा इत्यादी प्राणी त्या वेळी होते.
*Jewelries in Indus civilization अलंकार :
सोने, रुपे, तांबे, ब्राँझ इत्यादी धातूंचे दागिने ते वापरत.
*foreign trade of Indus civilization परदेशी व्यापार :
इराण, इराक, इजिप्त, ओमान इत्यादी प्रदेशांशी पार होत असे.
*Art of Indus civilization कला :
रंगवलेली मातीची भांडी, प्राण्यांची चित्रे, गवा, रेडा, बैल या यांचे शिक्क्यावर अस्तित्व, ब्राँझमधील नर्तकीची प्रतिमा, पुतळे, सोन्याचे दागिने.
*Ethnic Structure in Indus Civilization सिंधू संस्कृतीकालीन लोकांची वांशिक जडण-घडण :
ऑस्ट्रेलॉइड, गोलॉइड, अल्पाइन, मेडिटरेनियम वंश.
*Heritage of Indus Civilization सिंधू संस्कृतीचा वारसा :
निसर्गपूजा, वृक्ष पूजा, शिवपूजा, स्वस्तिक हे सूर्याचे प्रतीक.