कर्नाटकातील म्हैसूर शहरात वसलेला म्हैसूर पॅलेस (Mysore Palace) हा भारतातील सर्वात आकर्षक आणि भव्य राजवाड्यांपैकी एक आहे. ऐतिहासिक वैभव, सांस्कृतिक परंपरा आणि अप्रतिम शिल्पकला यांचा सुंदर संगम असलेला हा राजवाडा म्हैसूरच्या ओळखीचा मुकुटमणी मानला जातो. दरवर्षी लाखो पर्यटक या पॅलेसचे वैभव पाहण्यासाठी म्हैसूरला भेट देतात.
इतिहास आणि पार्श्वभूमी (History and Background)
म्हैसूर पॅलेसचा इतिहास सुमारे 14व्या शतकापर्यंत पोहोचतो. या राजवाड्याचे बांधकाम प्रथम वोडेयार राजवंशाच्या काळात करण्यात आले. 1897 साली राजवाड्याचा मोठा भाग आगीत नष्ट झाला आणि त्यानंतर 1907 साली नवीन राजवाड्याचे बांधकाम सुरू झाले.
हा नवा राजवाडा ब्रिटिश वास्तुविशारद हेन्री इर्विन (Henry Irwin) यांनी इंडो-सारासेनिक शैलीत डिझाइन केला. 1912 साली राजवाड्याचे बांधकाम पूर्ण झाले.
वास्तुकला आणि रचना (Architecture and Design)
म्हैसूर पॅलेस हे वास्तुशास्त्र आणि कलाकृतीचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.
त्याची रचना हिंदू, मुस्लिम, राजपूत आणि गोथिक वास्तुशैलींच्या मिश्रणातून तयार झाली आहे, ज्याला इंडो-सारासेनिक स्टाईल असे म्हटले जाते.
मुख्य वैशिष्ट्ये (Key Features):
राजवाडा तीन मजली असून ग्रॅनाइट आणि संगमरवर वापरून बांधलेला आहे.
मध्यभागी मोठा गोलाकार घुमट (Central Dome) असून त्यावर सुवर्ण कलश आहे.
राजवाड्याच्या चारही कोपऱ्यांवर सुंदर मनोरे (Towers) आहेत.
आंतरिक भागात रंगीत काचांची खिडक्या, नक्षीदार दरवाजे, संगमरवरी फर्शी आणि अप्रतिम भित्तिचित्रे आहेत.
राजवाड्याचे मुख्य विभाग (Main Sections of Mysore Palace)
1. दरबार हॉल (Durbar Hall):
राजांच्या अधिकृत सभा आणि कार्यक्रमांसाठी वापरला जाणारा हा हॉल पॅलेसचा मुख्य भाग आहे. येथे उंच स्तंभ, निळ्या-हिरव्या छताची रंगसंगती, आणि भव्य झुंबर नजरेत भरणारे आहेत.
2. कल्याण मंटप (Kalyana Mantapa):
विवाह आणि राजघराण्याच्या समारंभांसाठी वापरले जाणारे हे मंडप सुंदर रंगीत काचांच्या छताने सजलेले आहे.
3. अंबाविलास (Ambavilas):
राजघराण्याचा खाजगी दरबार. येथे सुवर्ण सिंहासन (Golden Throne) पाहायला मिळते, ज्यावर दशहरा उत्सवात महाराज बसत असत.
4. शस्त्रागार (Armory):
या विभागात प्राचीन तलवारी, भाले, बंदुका आणि विविध युद्धसामग्रीचे प्रदर्शन आहे.
5. चित्रगृह (Painting Gallery):
येथे वोडेयार राजवंशाच्या काळातील चित्रे, पेंटिंग्ज आणि ऐतिहासिक वस्तू प्रदर्शित केल्या आहेत.
प्रकाशयोजना: भव्यतेचा सोहळा (Illumination: A Festival of Lights)
म्हैसूर पॅलेसचा सर्वात मोहक क्षण म्हणजे रात्रीचा प्रकाश सोहळा (Illumination Show).
दर रविवारी आणि सुट्ट्यांच्या दिवशी सायंकाळी 7:00 ते 7:45 या वेळेत सुमारे 1 लाख बल्बांनी सजलेला राजवाडा उजळून निघतो.
हा नजारा इतका अद्भुत असतो की हजारो पर्यटक त्या क्षणाचा आनंद घेण्यासाठी राजवाड्याबाहेर जमलेले असतात.
दसरा उत्सव: म्हैसूरची शान (Dussehra Festival: The Pride of Mysore)
म्हैसूर पॅलेसची खरी ओळख म्हणजे दसरा महोत्सव (Mysore Dasara Festival).
हा उत्सव जवळजवळ 400 वर्षांपासून साजरा केला जात आहे.
दशमीच्या दिवशी चामुंडेश्वरी देवीची सुवर्ण हत्तीवरील मिरवणूक (Jumbo Savari) निघते, ज्यामध्ये सजवलेले हत्ती, संगीत बँड आणि लोककला पथके सहभागी होतात.
या काळात पॅलेस आणि संपूर्ण म्हैसूर शहर प्रकाशात न्हाऊन निघते — पर्यटनाचा हा काळ सर्वात गजबजलेला असतो.
म्हैसूर पॅलेसची संग्रहालये (Museums in the Palace Complex)
राजवाड्याच्या परिसरात दोन लहान संग्रहालये आहेत —
1. Wodeyar Museum: राजघराण्याच्या दागिन्यांचे, वस्त्रांचे आणि फर्निचरचे प्रदर्शन.
2. Public Gallery: प्राचीन वस्तू, राजकाळातील वाहनं आणि छायाचित्रे.
पर्यटकांसाठी माहिती (Visitor Information)
प्रवेश शुल्क (Entry Fee):
प्रौढ: ₹100
मुले (10 वर्षांखाली): ₹50
परदेशी पर्यटक: ₹200
वेळ (Timings): सकाळी 10:00 ते सायंकाळी 5:30
प्रकाश सोहळा: सायं. 7:00 ते 7:45
मंगळवार सुट्टी
फोटोग्राफी: बाहेरील भागात परवानगी आहे
आतील भागात शुल्क भरून परवानगी घ्यावी लागते.
कसे पोहोचाल (How to Reach Mysore Palace)
हवाईमार्गे: म्हैसूर विमानतळ (12 किमी अंतरावर) किंवा बंगळुरू विमानतळ (170 किमी).
रेल्वेमार्गे: म्हैसूर रेल्वे स्टेशन पॅलेसपासून फक्त 3 किमी अंतरावर आहे.
रस्त्याने: म्हैसूर शहरात बस, टॅक्सी आणि ऑटो सहज उपलब्ध आहेत.
राजवाड्याभोवतीची ठिकाणे (Nearby Attractions)
1. चामुंडी हिल (Chamundi Hill): 13 किमी अंतरावर; म्हैसूर शहराचे दृश्य पाहण्यासाठी उत्तम ठिकाण.
2. म्हैसूर झू पार्क (Mysore Zoo): पॅलेसपासून फक्त 2 किमी अंतरावर.
3. सेंट फिलोमेना कॅथेड्रल (St. Philomena’s Church): सुंदर गोथिक स्थापत्याचे उदाहरण.
4 ब्रिंदावन गार्डन्स (Brindavan Gardens): केआरएस धरणाजवळ, संगीत फाउंटन शोसाठी प्रसिद्ध.
निसर्ग, संस्कृती आणि वैभवाचा संगम (A Blend of Nature, Culture, and Grandeur)
म्हैसूर पॅलेस फक्त एक राजवाडा नाही, तर दक्षिण भारताच्या इतिहासाचा साक्षीदार आहे.
येथे निसर्ग, कला आणि संस्कृती यांचे सुंदर मिश्रण दिसते. राजवाड्याच्या परिसरातील हिरवीगार बागा, पारंपरिक स्थापत्य, आणि शिस्तबद्ध रचना हे सर्व पर्यटकांना भुरळ घालतात.
म्हैसूर पॅलेस म्हणजे केवळ एक वास्तू नव्हे, तर इतिहास, संस्कृती आणि परंपरेचा जिवंत वारसा आहे.
दिवसा त्याचे वैभव पाहून आपण थक्क होतो, तर रात्री प्रकाशात उजळलेला पॅलेस आपले हृदय जिंकतो.
जर तुम्ही कर्नाटकात प्रवासाला निघाले असाल, तर म्हैसूर पॅलेस ही भेट तुमच्या आयुष्यातील अविस्मरणीय अनुभव ठरेल.